کتاب قصه هایی از باله - همایون نور احمر

*کتاب بسیار نایاب*

بخشی از متن کتاب:

آن باله یی را که ما امروز در اپراخانه ها و تئاترها،فیلم ها و تلویزیونها میبینیم عمری تقریباً پانصد ساله دارد . با این وجود باید گفت اگر بارقص مقایسه شود تازگی اش آشکار خواهد بود . بشر ابتدایی نیز رقص میدانسته است . او قبل از آن که کلمات را اختراع کند با حرکات دست و «پانتومیم» احساسات، اعمال و شجاعت خود را بازگو کرده است. او گمان می برد اگر جست و خیزی چون گوزنها و یا جهشی مانند برق داشته باشد خواهد توانست به آسانی پا به گریز بردارد و خویشتن را از آسیب و گزند صاعقه و خطرات دیگر مصون بدارد. بشر اولیه نیز زندگی خود ـ تولد ، مرگ میرقصید تا بر موقعیتهای مهم"عشق ورزی و ازدواج - نشانه .بگذارد بشر ابتدایی میرقصید خدایان را ستایش میکرد تاکشت خرمنش پر برکت شود و از آنان برای دفع قحط و غلا استمداد جوید. نزد بشر اولیه رقص جنبه تفریح و تفنن نداشت بلکه قسمتی از وجود او بود . کشیشان برای تشریفات مذهبی میرقصیدند و مردم به تماشای آنان می پرداختند . شاید بتوان این رقصها را مقدمه و پیش برای رقص های بعدی دانست و آغاز جدایی بین نظاره گر وـدر آمدیاجراکننده رقص. رقص به عنوان یک هنر سابقه یی بس قدیمی دارد. به تحقیق در بعضی از اعضای قبایل ابتدایی از رقص اطلاع کامل داشته اند فرعونها و پادشاهان رقاصانی در اختیار داشتند که باعث مصر از ارکان مهم تفنن و تفریح آنان می گشته اند. یونانیان رقص را به عنوان یکی نمایشنامه های خود شناخته بودند و رومیان به پانتومیم که ترکیبی از رقص و نمایش بود توجهی خاص داشتند. هندیها در حدود هزاران سال قبل یک نوع رقص مذهبی به وجود آوردند که مدتها آنها را به خود مشغول داشت.

باله قسمتی از این داستان رقص است که عمری از زمان کریستف کلمب وقتی که از طریق دریا به سوی امریکاروی نهاد دارد باله قرن پانزدهم با باله یی که امروزه میشناسیمش مغایر است . باله نو در ایتالیا به عنوان نوعی تفریح و تفنن در دربارها به هنگام مهمانیها آغاز گشت. در این مهمانیها رقص، پانتومیم ، شعر و شاعری، درام و نمایش به هم می آمیخت و باعث نشاط تماشاگران میشد. البته ناگفته نماند که اجرا کنندگان رقاصان حرفه یی نبودند و اولین دسته رقاصان باله از نجبا و وابستگان در بار شاهی به شمار می رفتند . کفش این دسته از رقاصان شباهتی به کفشهای بالرینهای امروزی نداشت گامهایشان به هنگام رقص ساده و فورمی کاملا ابتدایی داشت. به این نوع رقصها تا یک صد سال پیش «باله اطلاق نمیشد لیکن از سال 1581 کاترین دو۔ مدیسی ( Catherine de Medici ) ملکه ایتالیایی نژاد فرانسه دستور داد تا نمایشی برای یک عروسی درباری برپا گردد. محصول این کار (Ballet Comique de la Reine) بود. کلمه باله از لغت ایتالیایی بالو (Ball10) که نوعی رقص است گرفته شده . کلمۀ بال ( Ball) که به معنای یک مهمانی رقص است ) نیز از ( بالو » اشتقاق یافته است . کوروگرافر (Choreographer) یا خالق رقصها برای باله کاترین یک موسیقیدان ایتالیایی به نام (Balthasar de Beaugoyenix) بود. هزاران نفر به تئاتر درباری هجوم آوردند تا آن نمایش بزرگ را که برای دولت بیش از سه میلیون فرانک خرج برداشته بود تماشا کنند. این نمایش که ترکیبی از رقص ، صحنه های تماشاگران مؤثر افتاد و نمونه یی برای سایر دراماتیک بود بر پس باله هایی که از آن در ایتالیا و فرانسه به روی صحنه آمد قرار گرفت. همان طور که این سرگرمیهای تازه و مهیج رواج می یافت اجرا کنندگان آن نیز مهارت و تسلط بیشتری در کار خود پیدا کردند. در نیمه قرن هفدهم لویی چهاردهم که شیفته رقص بود مدرسه یی به نام L'Académie Royal de la Dance) یا آکادمی شاهی موسیقی و رقص را بنیان نهاد.

در همان زمان بود که رفته رفته زنان اشرافی و نجیب زاده به رقصیدن در باله های درباری چنان تمایلی از خود نشان دادند که صاحبان تئاترها و اپراخانه ها بر آن شدند تا برای کسب سود بیشتر باله هایی ترتیب دهند نزدیک قرن هفدهم مل لافونتن Mile lafontain اولین رقاصه حرفه یی پای به میدان هنر نهاد وستاره اپراهای پاریس شد به نظر می رسد که مل لافونتن در استیل ونحوه رقص از باله هایی که در دربار اجرا میگشت قدمی بالاتر برداشته است و در ضمن رقاصان وکور و گرافرهایی که از او پیروی میکردند به بسط و گسترش هنر باله در آن زمان کمک فراوانی کردند. بالرینا رقاصه باله) ماری کا مارگو (Marie tamargo ) که در اوایل قرن هیجدهم در اپرای پاریس میرقصید اولین رقاصه یی است که دامن کوتاه باله را بر تن کرد و غرض او از پوشیدن آن دامن این بود که بتواند آزادانه حرکت کند و (entreichat) گام تازه یی را که در رقص اختراع کرده بود به معرض تماشا بگذارد. در (entrechat) رقاص به هوا می جهد و با چابکی وضع قدمهایش را تغییر میدهده ماری ساله (Marie Sa116) رقیب کا مارگو در تئاتر دید خاص و فوق العاده حساسی داشت او میخواست به حرکات رقص خود معنای مشخصی بدهد و آن را با درام در آمیزد. سالها گذشت و مردان و زنان هنرمند گام ها و ایده های تازه ای به باله افزودند. در اوایل قرن نوزدهم بالرینی به نام ماری تا گلینی (Marie Taglini ) بر آن شد که حرکات تازه یی برای انگشتان پا در رقص ایجاد کند . و در همین زمان بود که استیل و تکنیک تازه ای وارد رقص باله شد. راص بر روی پنجه های پا بالرینا را قادر میساخت تا با موازنه یی ظریف و دلپذیر به تندی چرخ بزند و سبکبار به این طرف و آن طرف گام بردارد علاوه بر آن این استیل یک نوع اثر رومانتیک و اثیری به باله می بخشید که تماشاگران را بیشتر مجذوب میساخت . رقص بر روی پنجه های پا و ابداع این تم رومانتیک به باله درخشش خاصی بخشید و به دنبال آن کلاسهای تعلیم باله دایر گشت تا پنج یز کلاسیک مخصوص پنجه های پا و طرز کار انداختن دستها را به دانشجویان بیاموزد. تماشاگران باله ناگزیر بودند تمام گامهائی را که طی قرنها اختراع شده است موازنه ها Blance سرخوردن باسبک پریدن (Glide) جستنها ( Leap ) و پرش ها (jump ) را بیاموزند در باله رقصهای اختصاصی و گامهای مخصوص و آکسیوند های ویژه یی وجود دارد که نشان می دهد رقاص یا کاراکتر باله آدمی سالخورده و یا جوانکی پر نشاط ، عروسک و یا ساحره یی مخوف است. اگر تماشاگر معنای این گامها را بداند یقیناً از باله لذت بیشتری خواهد برد ما میدانیم که باله از ایتالیا آغاز و بعد به فرانسه رفت و آنگاه از فرانسه به انگلستان و سپس به آمریکا راه یافت و اکنون در اکثر ممالک غربی به فراوانی هر رایج است کشوری چیزی به این هنر افزوده است. فرانسه به آن ظرافت و زیبایی، ایتالیاییها حرارت ، روسها قدرت بخشیده اند. باله براثر ایده های تازه و تصورات هنرمندان به سیر تکاملی خود ادامه داد و در قرن هیجدهم جنبه نمایش تکنیکی رقص را به خود گرفت و بعد از آن و ژان ژرژ نور » ( - . jean Jourge noverre ) به آن زندگی تازه یی بخشید. او نشان داد که باله نه تنها یک رقص است بلکه میتواند نشان دهنده احساسات و عقاید مختلف نیز باشد پدر Marie tagini) با ایده هایی که بدخترش میداد زمینه و شالوده هایی برای عصر باله روه انتیک وتخیلی به وجود آورد در باله ژیزل « giselle »

می توانیم یک نمونه کلاسیک از باله رومانتیک قرن نوزدهم را مشاهده کنیم «ژیزل برای بالرینای دیگری به نام کارلوتا گریسی Carlotta gerisi خلق شده بود . « ژیزل » دختر جوان روستایی هنگامی که در مییابد دلدارش به او خیانت کرده است دیوانه شده و دست بخود کشی میزند و آنگاه در قالب «ویلی» «Wi11» که یک نوع پری است فرو میرود و تغییر شکل ، می دهد

در اواخر قرن نوزدهم در روسیه ماریوس پتیپاMarius petipa ) باله را به سرحد تازه یی از کمال رساند او چند باله معروف نظیر « دریاچه قو » ( Swa lake ) ( فندق شکن » (Nutcracker) و «زیبای خفته ( Sleeping Beauty ) را خلق کرد و چایکووسکی (Tschaikowsky) نیز موسیقی آنها را نوشت. این باله ها بارها در اروپا و آمریکا نمایش داده شده است. در اوایل قرن بیستم «میشل فوکین (Michel fokine) فصل تازه یی را در باله آغاز کرد او تمها، موومانها و و ریتم های تازه یی را در باله به وجود آورد و برای موسیقی استراوینسکی ( Stravinsky ) رقصهایی خلق کرد که پتروشکا (Petrouchka) بهترین نوع آن است. باله قرن بیستم بیشتر از هر چیز مدیون آن چیزی است که رقص مدرن نام دارد. رقاصان مدرن اعتقاد دارند که رقص باید آزادانه اجرا شود و نمونه های قدیمی گامها منسوخ گردد. رقصها بایستی موومانهایی چون موومانهای عادی زندگی داشته باشند و با ظرافت و زیبایی تمام اجرا گردند. بسیاری از باله های کنونی ترکیبی است از فورمهای مختلف باله ورقصهای مدرن اگرچه در زمان مستعمراتی باله در آمریکا رواج داشت لیکن تا سال 1930 در آن دیار شهرت فراوانی نداشت و بسیاری از باله هایی که در آن جا نمایش داده میشد یک صد سال قبل از آن در پاریس اجرا شده بود. باله های روسی چون دریاچه قو فندق شکن که بیشتر از پنجاه سال عمر دارند تاکنون بارها به معرض نمایش گذاشته شده اند البته بعضی از تئاترها گاه گاه باله های تازه را نیز به معرض نمایش می گذارند.

بعضی از این باله ها به سبک کلاسیک باظرافت درباری قدیم اجرا میشود و بعضی از آنها نیز با تم های دراماتیک به نحوه نمایشنامه های قوی تراژدی به اجرا در می آیند.

البته در آمریکا نوعی دیگر باله هم وجود دارد که افسانه

های فولکلوریک چون بیلی جوان Bily the kid را بارقص توصیف میکنند و بعضی از آنها نیز نمایشگر زندگی ملاحان و تفریحاتشان در ساحل است. گاوچران ها و سرخ پوستان، نوجوانان نیز در باله های آمریکایی سهم مهمی دارند و از روی زندگی این گروه نیز باله های زیادی تهیه شده است.

تصویری از نویسنده کتاب همایون نوراحمر